Dla pierwszych 24 tygodni ciąży dane naukowe nie uzasadniają stosowania badania moczu jako skriningu w kierunku zespołu Downa. Ilość danych jest ograniczona. Badań tych nie oferuje się w rutynowej praktyce klinicznej. Inne ważne informacje do rozważenia Badania moczu same w sobie nie mają niekorzystnego wpływu na stan zdrowia kobiety. Wiele kobiet, u których ciąża jest zagrożona, zarzuca sobie, że niewłaściwie o siebie dbały lub niedostatecznie się oszczędzały. – Oczywiście papierosy, alkohol czy inne używki są w szczególności niewskazane, bo zwiększają ryzyko wystąpienia wad wrodzonych, poronienia czy przedwczesnego odklejenia łożyska w ciąży Ryzyko związane z ciążą zależy od rodzaju wady serca oraz od stanu ogólnego kobiety. Tak naprawdę chorób w których ciąża stanowi wysokie ryzyko lub jest bezwzględnie przeciwwskazana jest niewiele. Według wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) do chorób serca stanowiących wysokie ryzyko dla matki (klasa III) należą: Ryzyko poronienia zmniejsza się odtąd o ok. 65 proc. Dziecko w brzuchu daje o sobie znać W 16. tygodniu od zapłodnienia wiele mam zaczyna wyczuwać pierwsze ruchy dziecka. Początek ciąży a ryzyko poronienia; Jak rozpoznać początek ciąży. Pierwszym sygnałem, który mówi o tym, że kobieta może być w ciąży, jest spóźniająca się miesiączka. Gdy mija termin, a okresu nie ma, pojawia się w głowie myśl o ciąży. W takiej sytuacji pozostaje uzbroić się w cierpliwość i uważnie obserwować swój Gdy w kalendarzu ciąży pojawia się 12. tydzień, oznacza to 3. miesiąc, a zarazem koniec 1. trymestru.Do porodu pozostało jeszcze ok. 28 tygodni, jednak znacznie ważniejsze jest to, że za chwilę skończy się początkowy etap oczekiwania na dziecko, a ryzyko poronienia znacznie spadnie. Już za chwilę rozpocznie się 2. trymestr zwany EqPYL1B. Choroby wirusowe w ciąży mogą stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia zarówno matki, jak i dziecka. Są udowodnioną przyczyną powstawania wrodzonych wad płodu, zwiększają ryzyko poronienia, przedwczesnego porodu, opóźnionego wzrostu wewnątrzmacicznego, powodują także przewlekłe zakażenia u noworodków. W przypadku HBV, HIV, HSV istnieje postępowanie dość skutecznie zmniejszające ilość zakażeń wertykalnych. Nie dysponujemy natomiast na razie metodami zapobiegania przeniesienia na dziecko infekcji HCV, parwowirusem B19 czy wirusem Coxsackie. Bardzo ważne jest przestrzeganie zasad higieny, jak również odbycie zalecanych szczepień przez przyszłą zakażeń wirusowych u kobiet w ciąży przebiega równie niegroźnie, jak te u kobiet nieciężarnych. Należy jednak zwracać baczną uwagę na infekcje mogące potencjalnie stanowić istotny problem kliniczny ze względu na niesione ze sobą ryzyko zarówno dla zdrowia matki, ale także i dziecka. Wertykalnie przeniesione zakażenie może mieć wpływ na przebieg ciąży, prowadząc do poronień, porodów przedwczesnych, opóźnienia wzrostu wewnątrzmacicznego, śmierci wewnątrzmacicznej płodu, jak i również ujawnić się u noworodka dopiero po urodzeniu. Do zakażenia płodu może dojść przez krew matki i łożysko lub też drogą wstępującą od strony pochwy przez kanał szyjki macicy. Należy jednak pamiętać, że nie zawsze wystąpienie choroby u kobiety ciężarnej jest tożsame z zakażeniem dziecka [1]. Dzięki powszechnym obowiązkowym szczepieniom wieku dziecięcego, zakażenia wirusami takimi jak różyczka są obecnie u ciężarnych ogromną rzadkością, w 2009 roku odnotowano zaledwie jeden przypadek różyczki wrodzonej [2]. Znacznie większym zagrożeniem stały się w ostatnich latach inne choroby wirusowe, szczególnie, gdy nie dysponujemy jeszcze mogącymi im zapobiegać szczepionkami lub skutecznym, nieteratogennym krajach wysoko rozwiniętych praktycznie wszystkie zakażenia HIV u dzieci są spowodowane niewykryciem wcześniej istniejącej choroby u matki. Jest to o tyle ważne, że w ostatnich latach właściwa profilaktyka pozwoliła na zmniejszenie ilości transmisji wertykalnych u dzieci z 30 proc. do 6 godzin). Prawdopodobnie może je również zwiększać płeć żeńska dziecka lub obecność u niego HLA-DR13. Genotyp HCV, rozwiązanie ciąży cięciem cesarskim oraz karmienie piersią nie mają wpływu na ryzyko transmisji choroby, chociaż w przypadku krwawień i pęknięć brodawek sutkowych rekomenduje się czasowe powstrzymanie od karmienia piersią. Rybawiryna i pegylowany interferon alfa-2a stosowane w leczeniu zakażenia HCV są przeciwwskazane u kobiet ciężarnych i karmiących (rybawiryna została oznaczona kategorią X, interferon – C) [11]. Nie został jeszcze ostatecznie potwierdzony związek między infekcją a opóźnionym wzrostem wewnątrzmacicznym lub przedwczesnymi porodami, istnieją natomiast doniesienia na temat zwiększonego ryzyka rozwoju cukrzycy ciążowej u kobiet zakażonych HCV [12].Nie zaleca się rutynowego oznaczania przeciwciał anty-HCV u ciężarnych kobiet, u których nie występują żadne czynniki ryzyka zakażenia (partner zakażony HCV, długotrwała dializoterapia, posiadanie tatuażu lub piercingu, podwyższona aktywność enzymów wątrobowych przy wykluczeniu innych chorób wątroby, biorcy krwi, osoby po przeszczepieniach narządów, pracownicy ochrony zdrowia po ekspozycji na zakażoną krew, uzależnienie od dożylnych środków odurzających w wywiadzie). W celu wykluczenia zakażenia u dziecka należy dwukrotnie oznaczyć HCV RNA między 2 a 6 miesiącem życia lub ewentualnie oznaczyć poziom przeciwciał anty-HCV po 15 miesiącu życia [11].HSVZakażenia wywoływane przez HSV typu 1 i 2 zalicza się do jednych z najczęstszych na świecie. W Europie wg danych z 2006r. przeciwciała dla wirusa HSV-2 posiada w zależności od kraju 4,2-23,9 proc. kobiet, natomiast dla HSV-1 – aż 67,4-83,9 proc. Choroba może przybierać różną postać, ale największe zagrożenie dla dziecka stanowi opryszczka genitalna matki. Głównie Jest ona wywoływana przede wszystkim przez wirusa HSV-2, chociaż zmiany na narządach rodnych mogą się również pojawiać w przypadku zakażenia HSV-1. W zakażeniu pierwotnym, znacznie bardziej groźnym w ciąży, po 2-14 dniach od wniknięcia wirusa w przedsionku pochwy, w pochwie, na szyjce macicy pojawiają się bolesne, czerwone, pęcherzykowate zmiany, które utrzymują się przez następne 10-12 dni. Należy jednak zaznaczyć, że zakażenie czasami przebiega bezobjawowo i wirus HSV może być obecny w drogach rodnych, nawet jeśli pacjentka nie była świadoma infekcji..Do czynników zwiększających ryzyko zakażenia wertykalnego u dziecka zalicza się rodzaj infekcji, status serologiczny matki, długość okresu od pęknięcia błon płodowych do porodu, istnienie aktywnych zmian na narządach rodnych i rodzaj porodu. Najwyższe ryzyko dotyczy dzieci matek, u których objawy choroby rozwinęły się w ostatnim miesiącu trwania ciąży. Do większości zakażeń dochodzi w okresie okołoporodowym, około 10 proc. następuje już po porodzie. Objawy u noworodka pojawiają się po 1-2 tygodniach, zwykle pod postacią niewydolności wielonarządowej i sepsy, zapalenia mózgu lub zmian skórnych. Zakażenia wewnątrzmaciczne są rzadkie, ich częstość szacuje się na mniej niż 5 proc. Charakterystyczną triadę objawów tworzą zmiany skórne, zajęcie oka (chorioretinitis, zaćma, mikroftalmia) oraz zajęcie OUN (zwapnienia, mikrocefalia, encefalopatia, drgawki) [13].W przypadku obecności aktywnych zmian opryszczkowych w drogach rodnych lub wystąpienia objawów prodromalnych w III trymestrze ciąży, zaleca się wykonanie elektywnego cięcia cesarskiego, co zmniejsza ryzyko zakażenia noworodka aż o 86 proc. W leczeniu opryszczki stosuje się Acyklowir, w przypadku wystąpienia aktywnych zmian u matki po 34 tygodniu ciąży, należy nim również profilaktycznie przeleczyć po urodzeniu noworodka. Jest on lekiem z kategorii C wg polskich wytycznych (wg FDA – B), wiadomo że przenika przez łożysko, jednak w badaniach z udziałem ciężarnych kobiet nie zaobserwowano zwiększonej ilości wad u płodów ani wpływu jego przyjmowania na przebieg lub długość trwania ciąży. Potwierdzono natomiast, że jego stosowanie w III trymestrze ciąży zmniejsza ilość nawrotów zakażenia genitalnego HSV, a co za tym idzie, ilość wykonywanych cesarskich cięć. Dawkowanie Acyklowiru w przypadku zakażenia pierwotnego wynosi 200mg 5x/d lub 400mg 3x/d przez 7-10 dni, w zakażeniu nawracającym 400mg 3x/d przez 5 dni, w ciężkich zakażeniach podaje się 5-10mg/kg co 8h przez 2-7 dni, następnie dawkę doustną jak wyżej do 10 dni [13, 14].CoxsackieWirusy Coxsackie grup A i B odpowiadają za zwykle łagodne infekcje górnych dróg oddechowych, ale mogą też wywoływać szereg chorób, takich jak: zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia, zespół dłoni, stóp i ust, biegunka niemowląt, herpangina, pleurodynia, krwotoczne zapalenie spojówek, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Nie ustalono jeszcze, w jakim stopniu wirusy przechodzą przez łożysko, choć wiadomo już, że ryzyko zakażenia wertykalnego w trakcie porodu przez matki, które przebyły infekcję w ciąży, wynosi 30-50 związek między infekcją wirusem Coxsackie a częstością wykrywania wrodzonych wad serca u dzieci. W jednym z badań przeciwciała przeciw Coxsackie A lub B wykryto u 84,4 proc. dzieci z wadami serca, gdy tymczasem w grupie kontrolnej dzieci zdrowych u zaledwie 7,7 proc. W innym badaniu było to odpowiednio 93,5 proc. i 21,9 proc. Należy jednak zaznaczyć, że w badaniach tych przeciwciała oznaczano już po urodzeniu, nie wiadomo, jaka część dzieci była rzeczywiście narażona na działanie wirusa jeszcze w życiu płodowym. Cały czas nie został jeszcze ostatecznie wyjaśniony związek między infekcją Coxsackie u kobiety ciężarnej a rozwojem w przyszłości cukrzycy typu 1 u jej dziecka. Wirus jest również przyczyną poronień w I trymestrze ciąży – u 42% kobiet po stracie ciąży znaleziono w surowicy przeciwciała IgM przeciw Coxsackie, w grupie kontrolnej były one obecne u 18 proc. kobiet, nie zaobserwowano takiej prawidłowości w przypadku poronień w II trymestrze ciąży. Zakażenie wewnątrzmaciczne może doprowadzić w późniejszym okresie ciąży do wieloukładowej choroby noworodków objawiającej się zapaleniem płuc, zapaleniem mięśnia sercowego, zmianami skórnymi i zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych lub mózgu, a także innych narządów [15].Parwowirus B19Parwowirus B19 jest przyczyną częstej choroby wieku dziecięcego, objawiającej się charakterystyczną koronkową wysypką, tzw. piątej choroby lub zespołu spoliczkowanego dziecka. Wirus namnaża się w szybko proliferujących komórkach, jak np. erytroblasty. W wyniku choroby może dojść do powikłań w postaci anemii aplastycznej, zapalenia mięśnia sercowego czy artropatii, chociaż zwykle przebieg jest jednak łagodny, a u 20-30 proc. dorosłych całkowicie bezobjawowy. Szacuje się, że w Europie około 15-45 proc. kobiet nie posiada przeciwciał w klasie IgG przeciwko Parwowirusowi B19 [16, 17].W razie infekcji, do zakażenia wertykalnego może dojść u nawet połowy ciężarnych. U 3-10 proc. płodów dojdzie w wyniku tego do ciężkich powikłań choroby. W pierwszym trymestrze ciąży, zwłaszcza w 9-16 tygodniu jej trwania, znacznie zwiększa się ryzyko poronienia, w drugim trymestrze jest już ono mniejsze, natomiast może dojść do wystąpienia zmian w OUN (zwapnienia, encefalopatia) oraz do nieimmunologicznego uogólnionego obrzęku płodu, a w konsekwencji nawet do wewnątrzmacicznego obumarcia płodu (zwykle w 20-24 tygodniu ciąży). Obrzęk spowodowany jest niewydolnością serca płodu, u którego podstaw leży wywołana przez namnażającego się Parwowirusa B19 ciężka niedokrwistość. Należy zaznaczyć, że stan ten stanowi zagrożenie również dla zdrowia kobiety ciężarnej, u której w jego wyniku także mogą wystąpić obrzęki oraz nadciśnienie i matki przeciwciała w klasie IgM przeciw Parwowirusowi B19 pojawiają się w surowicy po 7-10 dniach od wystąpienia zakażenia, ich poziom zmniejsza się nagle po 2-3 miesiącach, w klasie IgG natomiast stopniowo narastają po 2 tygodniach i osiągają stały poziom po 4 tygodniach. W przypadku wątpliwości diagnostycznych wykonuje się badanie PCR DNA, należy jednak pamiętać, że przez kilka pierwszych miesięcy od zakażenia, ilość wykrytego DNA może być dość niska. U płodu wykrywanie przeciwciał charakteryzuje się niską czułością, wskazane jest oznaczanie DNA wirusa metodą PCR. W przypadku wykrycia przeciwciał IgM lub materiału genetycznego wirusa, zaleca się przez 20 tygodni po ekspozycji wykonywanie co tydzień badania USG Doppler i ocenę szczytowej prędkości przepływu w tętnicy środkowej mózgu MCA PSV. Jej wartości > 1,5 SD stanowią wskazanie do wykonania transfuzji wewnątrzmacicznej krwi (IUT). Ryzyko zgonu wewnątrzmacicznego wydaje się być większe w przypadku leczenia jedynie zachowawczego, niż w przypadku przeprowadzenia IUT [17].PodsumowanieChorobom infekcyjnym w dużej mierze jesteśmy w stanie zapobiegać dzięki zachowywaniu zasad higieny takim, jak mycie rąk, mycie owoców i warzyw, unikanie narażenia zawodowego. Nie do przecenienia jest również rola szczepień. Idealnie byłoby, gdyby kobiety jeszcze na etapie planowania ciąży zgłaszały się do lekarza w celu określenia miana przeciwciał w surowicy przeciw wirusom takim, jak różyczka, HBV, HIV, przeciw którym są dostępne szczepionki bądź też w przypadku ich braku, gdzie włączenie leczenia odpowiednio wcześnie pozwala uchronić dziecko przed zakażeniem [1]. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne rekomenduje w ramach opieki przedporodowej w przypadku ciąży o prawidłowym przebiegu zaproponowanie wszystkim kobietom oznaczenia w I trymestrze ciąży przeciwciał przeciw różyczce, cytomegalii, HIV, HCV, w przypadku osób z grup ryzyka – ostatnich dwóch również w III trymestrze ciąży, a także oznaczenie antygenu HbsAg w 32-37 tygodniu trwania ciąży. W szczególnych przypadkach można również zastosować niektóre szczepionki w ciąży, jak np. szczepionkę przeciw grypie, WZW A i B czy wściekliźnie[18].Practice Essentials 1: Infections in Pregnant Women, G. Gilbert, MJA 2002 Mar Diseases in Poland in 2009, Zieliński A., Czarkowski MP; Przegl Epidemiol. 2011;65(2): Transmisji Wertykalnej HIV, Medycyna Praktyczna [dostęp of Perinatal HIV Transmission; Top Antivir Med. 2011;19(1):23-26Pregnancy outcome among HIV positive women receiving antenatal HAART versus untreated maternal HIV infection, J. Coll. Physicians Surg. Pak. 2011 Jun;21(6):356-9Prenatal protease inhibitor use and risk of preterm birth among HIV-infected women initiating antiretroviral drugs during pregnancy. Patel K., Shapiro DE, Brogly SB; J Infect Dis. 2010 Apr 1;201(7):1035-44. Caring for Pregnant Women and Newborns with Hepatitis B or C N. Vu Lam, P. Gotsch, R. Langan; Am Fam Physician. 2010 Nov 15;82(10): of special populations with chronic hepatitis B infection. Rapti IN, Hadziyannis SJ. Expert Rev Gastroenterol Hepatol. 2011 Jun;5(3):323-39. Zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B a ciąża, T. Łapiński, T. Szulżyk; Przegl Epidemiol. 2011;65(1):503-9Hepatitis B virus infection and pregnancy. Pol S, Corouge M, Fontaine H.; Clin Res Hepatol Gastroenterol. 2011 Oct;35(10): outcomes associated with viral hepatitis K. L. B. Reddick, R. Jhaveri, M. Gandhi, A. H. James, G. K. Swamy; J Viral Hepat. 2011;18(7):394-38Hepatitis C virus infection during pregnancy and the newborn period – are they opportunities for treatment? M. Arshad, S. S. El-Kamary, R. Jhaveri; J Viral Hepat. 2011;18(4):229-236Herpes simplex virus and Epstein-Barr virus infections in pregnancy: consequences of neonatal or intrauterine infection. M. Avgil, A. Ornoy; Reproductive Toxicology Volume 21, Issue 4, May 2006, Pages 436–445 Herpes Simplex Virus and Pregnancy: A Review of the Management of Antenatal and Peripartum Herpes Infections, Westhoff, Gina L. MD; Little, Sarah E. MD; Caughey, Aaron B. MD, PhD; Obstetrical & Gynecological Survey: October 2011 – Volume 66 – Issue 10 – pp 629-638Pregnancy outcome following infections by coxsackie, echo, measles, mumps, hepatitis, polio and encephalitis viruses. A. Ornoy, A. Tenenbaum; Reproductive toxicology Elmsford NY (2006) Volume: 21, Issue: 4, Pages: 446-457Exposure to fifth disease in Pregnancy; Canadian Family Physician; 2009 Dec vol. 55 no. 12 1195-1198 Parvovirus B19 infection in pregnancy: new insights and menagment, E. P. de Jong, F. J. Walther, A. C. M. Kroes, D. Oepkes; Prenat diagn 2011;31:419-425Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie opieki przedporodowej w zakresie ciąży o prawidłowym przebiegu Post Views: 6 671 More from PublikacjeEditor Picks W 16 tygodniu ciąży, czyli czternaście tygodni po zapłodnieniu, dziecko cały czas intensywnie rośnie i porusza się. Twarzyczka jest już ukształtowana, oczy nadal są zamknięte, uszy są już na swoim miejscu i dziecko słyszy pierwsze dźwięki. Skóra dziecka jest nadal bardzo cienka, ale zaczynają się w niej pojawiać gruczoły potowe. Pod koniec tego tygodnia dziecko osiąga długość około 11-12 centymetrów i waży już ponad 100 gramów. 16 tydzień ciąży - który to miesiąc? Jakie inne dolegliwości mogą dokuczać kobiecie w tym czasie? Sprawdź! Zobacz film: "Jak twój maluszek rozwija się w brzuchu?" spis treści 1. Rozwój dziecka w 16 tygodniu ciąży 2. Jakie zmiany zachodzą w organizmie w 16 tygodniu ciąży? 3. 16 tydzień ciąży - proces ciąży 1. Rozwój dziecka w 16 tygodniu ciąży Dziecko rozwija i doskonali wszystkie funkcje życiowe. Oddaje mocz w regularnych odstępach – co około 40 minut. Zaczyna też wyraźnie oddychać, choć póki co wchłania do płuc jedynie płyn owodniowy, w którym jest zanurzone. Jest to ważne ćwiczenie mięśni oddechowych, dzięki któremu będzie gotowe do podjęcia samodzielnego oddychania zaraz po urodzeniu. Rozwój dziecka w 16 tygodniu ciąży polega na dalszym kształtowaniu się układu nerwowego i zmysłów. Kończy się mielinizacja nerwów narządu przedsionkowego – czyli okrywanie się włókien nerwowych ochronną warstwą białka i tłuszczu, umożliwiające w pełni sprawne przesyłanie impulsów nerwowych. U dziecka pojawiają się odruchy błędnikowe. Dziecko kołysane ruchem i oddechem matki ćwiczy zmysł równowagi. Dziecko powinno już słyszeć odgłosy ze świata wokół, głosy rodziców, a przede wszystkim… serce i pracę jelit mamy. Pamiętaj, żeby możliwie dużo mówić do dziecka - nie tylko będzie szybciej rozpoznawało twój głos, ale będziesz też rozwijać swoje do niego przywiązanie. Póki co jego słabo rozwinięty słuch nie jest raczej w stanie rozpoznawać głosów, ale na naukę nigdy nie jest za wcześnie! Rozwojowi układu nerwowego towarzyszy rozwój kolejnych partii mięśni, w tym mięśni twarzy. Dziecko jest w stanie wyrażać emocje przez robienie min – potrafi już się skrzywić czy zmarszczyć brwi. Przeprowadzone w 16 tygodniu ciąży USG umożliwia już zazwyczaj rozpoznanie płci dziecka, choć nadal może się okazać, że jest nieco zbyt wcześnie – w takiej sytuacji zachowaj cierpliwość i pamiętaj, że najważniejsze jest zdrowie i prawidłowy rozwój, a nie płeć dziecka. Przy identyfikacji płci dziecka dużo zależy nie tylko od tempa rozwoju narządów płciowych, płci dziecka (chłopcy z reguły są możliwi do zidentyfikowania nieco wcześniej), ale też od jakości aparatu USG, doświadczenia operatora, a nawet chwilowego ułożenia dziecka. PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem: Utrata wagi a 16. tydzień ciąży - odpowiada lek. Izabela Ławnicka Ruchy płodu w 16 tygodniu ciąży - odpowiada lek. Marta Gryszkiewicz Wyniki na cytomegalowirusa w 16. tygodniu ciąży - odpowiada lek. Jarosław Maj Wszystkie odpowiedzi lekarzy Tabela. Szacowane, średnie wymiary płodu w 16 tygodniu ciąży. Opis poniższej tabeli znajduje się w artykule Biometryczne wymiary płodu. Wymiar (mm)Średnia5 centyl95 centylCRL11597133BPD362844OFD464151HC123111135AC10292112FL201724Masa (g)130118142 Od tego tygodnia ciąży można już teoretycznie spodziewać się odczuwania pierwszych ruchów płodu, zwykle jednak, szczególnie jeśli jest to pierwsza ciąża, nie są one jeszcze wyczuwalne przez ciężarną kobietę. 2. Jakie zmiany zachodzą w organizmie w 16 tygodniu ciąży? Płód jest nadal bardzo ruchliwy i w tym momencie mamy zwykle czują już ruchy dziecka, jednak jeśli jeszcze są nieodczuwalne, nie ma powodu do niepokoju. Czasem, szczególnie w pierwszej ciąży, wyraźne ruchy płodu odczuwalne są dopiero w okolicach dwudziestego tygodnia. Często mamy czują ruchy, ale nie potrafią ich przypisać do dziecka, myśląc, że to gazy czy przesuwająca się treść jelitowa. Dopiero późniejsze, wyraźniejsze ruchy pomogą ci nauczyć się ich odróżniania od innych bodźców, dzięki czemu w kolejnych ciążach będziesz mogła je szybciej zidentyfikować. W 16 tygodniu ciąży brzuch się wyraźnie zaokrągla - potrzebna będzie nowa, nieco bardziej obszerna garderoba. Na tym etapie ciąży przestaniesz się mieścić nie tylko w obcisłe dżinsy, ale też bardziej luźne ubrania. Pamiętaj też o zakupie bielizny ciążowej i większych staników. Idąc na zakupy, pamiętaj, że brzuch będzie coraz większy, z czasem wręcz niewiarygodnie duży – wyobraź sobie jak duży może urosnąć i dodaj jeszcze kilka centymetrów. Rosnąć nadal będą też piersi – weź to pod uwagę, kupując nowe staniki. U matki wciąż będzie pojawiać się uczucie odrzucenia od otaczających zapachów, które będą się wydawać intensywniejsze niż zwykle. Choć poranne nudności i wymioty powinny już minąć, to nadal możesz doświadczać utraty apetytu, gdy poczujesz intensywny, charakterystyczny zapach jakiejś potrawy czy będziesz jadła coś, za czym szczególnie nie przepadasz. Z drugiej strony, zaczniesz prawdopodobnie doświadczać zmiany preferencji kulinarnych – począwszy od drugiego trymestru, zdarza się, że kobiety czują potrzebę jedzenia rzeczy, o których wcześniej nawet nie pomyślałyby w kategoriach rzeczy jadalnych. Częściej zmieniają się proporcje przyjmowanych pokarmów, np. pojawia się duża ochota na mięso lub owoce. Zwiększona ilość krwi w obiegu (nawet dwukrotnie więcej niż zwykle!) może powodować oprócz obrzęków także bóle i tkliwość dziąseł oraz krwawienia z dziąseł i nosa. Zwróć uwagę, by używać szczoteczki o możliwe miękkim włosiu i regularnie, acz nie za długo i mocno myć zęby. Brak higieny jamy ustnej w tym okresie, ze względu na jednoczesne zwiększone wydzielanie śliny, może doprowadzić do rozwinięcia się schorzeń dziąseł. Cały wysiłek organizmu kierowany jest na zaspokojenie potrzeb dziecka. Szybko powiększający się brzuch może powodować powstawanie rozstępów. Będą się pojawiać głównie na brzuchu, ale mogą również na piersiach, pośladkach i innych miejscach, jeśli ciąża wiąże się z przytyciem. Można im przeciwdziałać, stosując odpowiednie kremy na rozstępy i masaże skóry, ale jeśli masz ku nim predyspozycje, to wszelkie starania mogą się okazać bezskuteczne, a rozstępy i tak się pojawią. Z początku ich obecność może zadziałać na ciebie bardzo deprymująco, szczególnie że twoje ciało i tak już jest bądź za chwilę będzie wyraźnie „zdeformowane”. Wybór odpowiednich kosmetyków złagodzi niektóre objawy ciąży takie jak rozstępy (123RF) Pamiętaj jednak, że po porodzie brzuch stopniowo zniknie, zapasy tłuszczu zużyjesz na produkcję mleka, a rozstępy zbledną i staną się tylko niewielką niedoskonałością skóry. Szybko się do niej przyzwyczaisz, będzie też miała swoje pozytywne strony – będą bowiem przypominać tobie i twojemu partnerowi o poświęceniu, na jakie zdobyłaś się, by na świecie pojawił się prawdziwy cud – wasze dziecko! U kobiet mających tendencje do żylaków mogą się one już teraz pojawić, często w towarzystwie opuchniętych nóg. Aby zminimalizować ryzyko ich powstania, należy dużo spacerować i jak najczęściej odpoczywać na lewym boku z nogami lekko uniesionymi ku górze. Zmniejszy to ucisk ciężarnej macicy na żyłę główną dolną i usprawni powrót krwi do serca. Będziesz doświadczać też pociągania więzadeł, na których zawieszona jest macica, co spowoduje ostry lub tępy ból w pachwinach. W 16 tygodniu ciąży coraz bardziej dokuczliwy jest ból podbrzusza. Ból ten często jest powodem do niepokoju ciężarnych, gdyż jest mylony z bólem towarzyszącym poronieniu czy przedwczesnemu porodowi. Ból ten będzie się pojawiał szczególnie wtedy, gdy zmieniasz nagle pozycję lub poruszasz się zbyt dynamicznie – z czasem nauczysz się chodzić bardziej dostojnie. Inną dolegliwością mogącą pojawić się na tym etapie ciąży, szczególnie jeśli jest ona duża lub mamy do czynienia z ciążą mnogą, jest trudność z nabieraniem powietrza. W dalszej ciąży będziesz mieć krótki, szybki oddech. Związane jest to z pośrednim napieraniem przez macicę na przeponę i żebra, co utrudnia prawidłowe i pełne rozciąganie klatki piersiowej. Jeśli jednak wrażeniu płytkiego oddechu nie towarzyszą duszności lub nieregularna praca serca – nie ma raczej powodów do niepokoju. Z podobnych powodów występować mogątrudności ze spaniem i znalezieniem wygodnej pozycji w nocy. 3. 16 tydzień ciąży - proces ciąży Pojawienie się nowego członka rodziny będzie wielkim przeżyciem nie tylko dla Ciebie i przyszłego tatusia, ale również starszych dzieci, jeśli takowe posiadasz. Szczególnie mocno doświadczy narodzin brata czy siostry dotychczasowy jedynak. O ile dla ciebie sytuacja zmieni się ilościowo, dla niego będzie to zmiana jakościowa, będzie musiał odnaleźć się w sytuacji, gdzie uwaga matki nie jest już w całości skupiona na nim. Będzie to trudne doświadczenie szczególnie w początkowym okresie, gdy wszystko będzie się kręcić wokół noworodka, który naturalnie wymaga więcej opieki, a jednocześnie starszy malec będzie musiał nagle przywyknąć do nowej sytuacji. Dzieci bardzo różnie znoszą narodziny młodszego rodzeństwa. Często czują się odtrącone czy niekochane. Dochodzi do wybuchów negatywnych emocji, zazdrości, rozpaczy. Dzieci potrafią wręcz fizycznie bić niemowlaka, mimo że wcześniej nigdy nie zaznały przemocy ani nie wykazywały agresji. Dlatego bardzo ważne jest, by możliwie wcześnie przygotowywać dziecko na okoliczność pojawienia się rodzeństwa. 16 tydzień to moment, kiedy twój brzuch będzie już wyraźnie powiększony, masz więc pretekst, by zainteresować nim przyszłe rodzeństwo. Niech twój malec obserwuje, jak rośnie ci brzuszek, opowiadaj mu o małym braciszku czy siostrzyczce, które rosną w brzuszku i wkrótce przyjdą na świat. Spraw, by dla niego również był to wyczekiwany, radosny moment, by zżył się z młodszym bratem/siostrą jeszcze przed narodzinami. Im dziecko jest młodsze, tym trudniej będzie mu zrozumieć zachodzące zmiany, ale też łatwiej przystosuje się do nowej sytuacji po narodzinach. polecamy Ja straciłam dzieci (córkę i drugą dzidzię, której płci nie mogli rozpoznać) w 16 tc. Wiem, że ból kobiety po poronieniu zawsze jest duży, ale wydaje mi się, że czym ciąża jest większa to jest gorzej. Ja widziałam moje dzieci jak machały rączkami i nóźkami. Wydawało mi się, że czułam już pierwsze ruchy. Do tego nie wiem czy jeszcze kiedyś zostanę matką. Na moje maluchy czekałam dosć długo, bo staraliśmy się z moim narzeczonym rok… chciałam uciec od rodziców, bo i tak zawsze byłam ta najgorsza… mam 17 lat, moi rodzice nie wiedzieli, że jestem w ciąży… bałam sie im powiedzieć… mój narzeczony bardzo mnie wspiera, a ja nie mam siły juz żyć. Wiem ze 17 lat to za wcześnie na macierzyństwo, ale to już moje drugie poronienie w wigilię też [Zobacz stronę] tylko w 4 tyg. naprawde mam dość wszystiego..byłam taka szczęsliwa…chcialam pochowac moje maleństwa ale mi nie pozwolono bo miałam dać decyzje od razu a ja nic nie powiedziałam bo byłam w szoku po stracie…czuje w sobie wielką pustke… Jeżeli miałbym więcej czasu na pewno zabrałabym siły i zawalczyłabym…. Jakie to wszystko jest chore…to mocno boliiiii….pomocy Zgodnie ze swoją misją, Redakcja dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne treści medyczne poparte najnowszą wiedzą naukową. Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany artykuł został zweryfikowany przez lekarza lub bezpośrednio przez niego napisany. Taka dwustopniowa weryfikacja: dziennikarz medyczny i lekarz pozwala nam na dostarczanie treści najwyższej jakości oraz zgodnych z aktualną wiedzą medyczną. Nasze zaangażowanie w tym zakresie zostało docenione przez Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia, które nadało Redakcji honorowy tytuł Wielkiego Edukatora. Sprawdzona treść data publikacji: 14:03, data aktualizacji: 14:05 Konsultacja merytoryczna: Lek. Beata Wańczyk-Dręczewska ten tekst przeczytasz w 7 minut Rozpoczynasz 16. tydzień ciąży. To niewiarygodne, jak bardzo rozwinął się w tym czasie organizm dziecka. Dla was obojga 16. tydzień powinien być bardzo spokojny. Zobacz, czego możesz się spodziewać. hilllander / iStock Potrzebujesz porady? Umów e-wizytę 459 lekarzy teraz online 16. tydzień ciąży - najważniejsze informacje 16. tydzień ciąży - rozwój dziecka 16. tydzień ciąży - zmiany w twoim ciele 16. tydzień ciąży - na co warto zwrócić uwagę? Jak zadbać o siebie w 16. tygodniu ciąży? Szczególnie ważne w 16. tygodniu ciąży Badania w 16. tygodniu ciąży Jak zaplanować 16. tydzień ciąży? Ciekawostka na temat 16. tygodnia ciąży 16. tydzień ciąży - najważniejsze informacje Od kiedy łożysko zaczęło w pełni funkcjonować, dziecko ma bardzo łatwy dostęp do składników odżywczych i tlenu, które czerpie z twojego organizmu. Dzięki temu weszło w fazę gwałtownego wzrostu i w 16. tygodniu ciąży mierzy już 11-12 cm od pośladków do czubka głowy. Jeżeli zastanawiasz się, ile może ważyć maluch, weź do ręki tabliczkę czekolady. Zaskakujące, prawda? Płód ma zaledwie 100 gramów, a wykształcił już wszystkie ważne organy, które teraz specjalizują się i rosną. Poniżej znajdziesz tabelę z biometrycznymi wymiarami płodu: Tymczasem twój brzuszek jest coraz bardziej wypukły, co sprawia, że nie mieścisz się w swoje ubrania sprzed ciąży. Nie wciskaj się na siłę w za małe spodnie - nie tylko będzie to niewygodne dla ciebie, ale również może zaszkodzić dziecku. W 16. tygodniu ciąży należy postawić na wygodę i ubierać luźną odzież. Dzięki temu unikniesz również dodatkowych problemów z krążeniem, które już i tak mocno ci pewnie dokuczają. Może to również zminimalizować ryzyko powstania żylaków. Co warto wiedzieć o bólu brzucha w ciąży? Sprawdź: Ból brzucha w ciąży 16. tydzień ciąży - rozwój dziecka Na etapie 16. tygodnia płód rozwija i doskonali wszystkie układy, a także nieustannie przybiera na masie. Ogólny wygląd jego główki bardzo przypomina główkę noworodka. Oczy malucha są już umieszczone na przedzie twarzy i chodź jeszcze przez wiele tygodni pozostaną zamknięte, zaczynają już funkcjonować. Gałki oczne wykonują pod powiekami delikatne ruchy, przypominające te, które wykonuje śniąca osoba. Co ciekawe, komórki światłoczułe są już sprawne, ponieważ dziecko reaguje na silne oświetlenie. Skóra płodu jest wciąż cienka i transparentna, więc powieki nie stanowią dużej bariery. Jeżeli brzuch zostałby oświetlony ostrym światłem, dziecko starałoby się odwrócić w przeciwnym kierunku. W 16. tygodniu ciąży doskonale wykształcone są również struktury ucha, a wraz z nimi błędnik błoniasty odpowiedzialny za zmysł równowagi. Chociaż dziecko jeszcze przez długi czas po narodzinach będzie się uczyć z niego w pełni korzystać, już teraz zdobywa podstawową orientację w tym zakresie. Co ciekawe, w 16. tygodniu ciąży, maluszek może słyszeć pracę jelit mamy, a także bicie jej serca. Ten okres to idealny moment na to, aby jak najczęściej mówić do dziecka, dzięki czemu maluszek przyzwyczai się do głosów rodziców. Nieustanne ćwiczenie mięśni sprawia, że coraz więcej ich partii jest dobrze rozwiniętych. Dotyczy to również twarzy. Dziecko się krzywi, dziwi i uśmiecha - jednym słowem testuje całą gamę emocji. Oczywiście w tej chwili nie reaguje wyrazem twarzy na konkretne bodźce, a jedynie “bada” możliwości swojej twarzy. Dla przykładu, pierwszy świadomy uśmiech zagości na twarzy dziecka dopiero 6 do 8 tygodni po narodzinach. W 16. tygodniu ciąży rozwijają się nie tylko mięśnie, dojrzewa również szkielet. Trzeba jednak pamiętać, że układ kostny kształtuje się bardzo długo nawet po narodzinach dziecka. Noworodek ma o wiele więcej kości niż osoba dorosła, ponieważ szkielet zmienia się w punktach kostnienia. Ponadto w 16. tygodniu ciąży dziecko cały czas się prostuje w brzuchu mamy. W tym czasie wzmacniają się jego mięśnie, kości i stawy. Choć płód już dawno nie przypomina “kijanki”, którą był jeszcze kilkanaście tygodni temu, jego skóra wciąż jest przejrzysta. Jest to między innymi efekt braku tkanki tłuszczowej. Kiedy tłuszcz się wykształci i będzie mógł pełnić rolę termoizolacyjną, dziecko straci również włoski, które porastają teraz całe jego ciało (lanugo). Jednak już w 16. tygodniu ciąży w transparentnej skórze wytwarzają się pierwsze gruczoły potowe. Na 16. tydzień ciąży przypada także okres rozwoju wszystkich funkcji życiowych. Dlatego też między innymi dziecko co 40-45 minut oddaje mocz, a także coraz wyraźniej oddycha. Chociaż w tym momencie do jego płuc trafia na razie płyn owodniowy, to sam proces oddychania pozwala ćwiczyć mięśnie odpowiedzialne za oddychanie. Dzięki takim ćwiczeniom dziecko będzie mogło samodzielnie oddychać tuż po narodzinach. Jak rozwija się płód w trymestrach ciąży? Przeczytaj: Fazy rozwoju płodu - pierwszy, drugi i trzeci trymestr ciąży 16. tydzień ciąży - zmiany w twoim ciele Choć w 16. tygodniu ciąży może ci się wydawać, że oprócz powiększającego się brzuszka nic nie zmienia się w twoim ciele, organizm zaczyna odczuwać skutki pracy na zdwojonych obrotach. Wcale nie doświadczasz przewlekłego zmęczenia - wręcz przeciwnie - w drugim trymestrze tryskasz energią. Mimo tego musisz szczególnie zadbać o ciało, by nie zmagać się później z przykrymi dolegliwościami. W 16. tygodniu ciąży należy jak najbardziej usprawnić krążenie. W krwiobiegu przyszłej matki znajduje się znacznie więcej krwi niż normalnie. To sprawia, że pojawiają się obrzęki. Możesz również odczuwać charakterystyczne kołatanie serca. Dodatkowo stale powiększająca się macica naciska na żyły, sprawiając, że krew ma trudności w przedostawaniu się z powrotem do serca. Jeżeli ten stan będzie się przedłużał, w efekcie mogą rozwinąć się żylaki, zwłaszcza, jeżeli ciężarna jest genetycznie obciążona predyspozycją do żylaków. Aby im zapobiec, należy regularnie się ruszać. To nie musi być intensywny wysiłek - by usprawnić krążenie żylne wystarczy lekki spacer. Przy odpoczynku warto również umieszczać nogi delikatnie powyżej serca. Dzięki temu krew będzie łatwiej przemieszczać się w żyłach. To również najwyższy moment, żeby zatroszczyć się o skórę. Jeżeli kobieta ma skłonności do powstawania rozstępów, nie ma raczej możliwości ich uniknięcia, ale pozostałe kobiety w 16. tygodniu ciąży mogą zawalczyć o skórę ze zdwojoną siłą. Należy stawiać przede wszystkim na nawilżanie oraz delikatne, pobudzające masaże. Brzuszek, który nijak nie chce się “ułożyć”, szalejące hormony, wiecznie zatkany nos i macica naciskająca na przeponę, mogą sprawiać, że w 16. tygodniu ciąży pojawią się problemy ze snem. Najlepszym podejściem będzie w tym przypadku metoda prób i błędów - należy starać się stworzyć maksymalnie komfortowe warunki do odpoczynku. Pamiętaj, że nie jesteś skazana wyłącznie na spanie na plecach, bądź brzuchu. Możesz próbować zastosować poduszkę i układać ją w sposób, który przyniesie ci ulgę. Przy problemach ze strony układu oddechowego może nieco pomóc nawilżanie powietrza. Pamiętaj, aby przed snem wywietrzyć sypialnię. Również krótki wieczorny spacer może pomóc szybciej zasnąć. Coraz częściej doświadczasz pewnie bolesności dziąseł, a nawet ich krwawienia. W czasie inspekcji jamy ustnej twój niepokój może również wywołać ranka znajdująca się na dziąsłach lub wnętrzu policzka. To tak zwany ziarniniak ropotwórczy, który bardzo często pojawia się w trakcie ciąży. Choć jego nazwa brzmi poważnie, nie masz powodów do niepokoju. To efekt działania hormonów. Jeżeli zachowasz odpowiednią higienę jamy ustnej, ziarniniak ropotwórczy zejdzie wkrótce po porodzie. Poznaj sposoby na rozstępy w ciąży: Rozstępy w ciąży - czy można się ich pozbyć? 16. tydzień ciąży - na co warto zwrócić uwagę? 16. tydzień ciąży to już czwarty miesiąc rozwoju dziecka w Twoim brzuchu. W tym czasie warto jest zwrócić uwagę na kilka podstawowych rzeczy. Przyszłe mamy w 16. tygodniu ciąży mogą narzekać na: uczucie ciężkości, gazy, napięcie jelit - te dolegliwości są spowodowane działaniem progesteronu. Hormon ten od samego początku ciąży spowalnia funkcjonowanie układu pokarmowego, przez co mogą wystąpić różne problemy trawienne. Ponadto wciąż rosnąca macica coraz bardziej naciska na inne narządy jamy brzusznej, przez znacznie obniża się wydajność pracy jelit. Na szczęście tym przykrym dolegliwościom można zapobiegać. Aby usprawnić działanie układu pokarmowego i trawiennego warto ograniczyć spożywanie produktów, które wywołują wzdęcia i gazy, a więc: potrawy smażone, fast foody, kapusta, fasola czy groch. Aby układ pokarmowy funkcjonował sprawniej należy wzbogacić swoją dietę w produktu zawierające błonnik, czyli warzywa, pełnoziarniste pieczywo czy makaron. W czasie ciąży warto włączyć do diety kefir czy jogurty naturalne. Nie można też zapomnieć o aktywności fizycznej. W czasie ciąży sprawdzą się regularne, półgodzinne spacery; skurcze mięśni - skurcze najczęściej dotyczą nóg, a zwłaszcza nóg. Przyczyn takich skurczów może być wiele, ale najczęściej wskazuje się na przemęczenie nóg. Czynnikami przemęczenia są długotrwałe siedzenie, ucisk macicy na nerwy miednicy, szybki przyrost wagi i nadwaga, nieprawidłowa dieta czy niedobór wapnia i magnezu w organizmie. Aby pozbyć się skurczów mięśni należy urozmaicić swoją dietę i wprowadzić do niej produkty bogate w wapń oraz magnez. Świetnie sprawdzą się mleko i jego przetwory, a także orzechy czy gorzka czekolada z wysoką zawartością kakao. Na skurcze mięśniowe pomaga również suplementacja witamin z grupy B. Ze skurczami mięśniowymi należy można także radzić sobie doraźnie. Jeśli skurcz jest bardzo intensywny i bolesny należy rozmasować bolące miejsce. Witaminy i składniki mineralne niezbędne do prawidłowego rozwoju ciąży możesz kupić na Medonet Market. Znajdziesz tu np. LittleMe Day + LittleMe Night Health Labs - dla dobra mamy i dziecka. Jakie są objawy ciąży? Sprawdź: Objawy ciąży - zapłodnienie, jak je rozpoznać i kiedy się pojawiają? Jak zadbać o siebie w 16. tygodniu ciąży? Tak jak na każdym etapie ciąży, tak i w 16. tygodniu przyszła mama powinna dbać o swoje samopoczucie, zdrowie i ciało. Aby zadbać o swoje zdrowie i komfort należy zatroszczyć się o kilka prostych kwestii: pielęgnacja włosów - w 16. tygodniu ciąży w organizmie kobiety występuje bardzo wysokie stężenie estrogenów. Z tego też powodu wiele kobiet w tym czasie zauważa znaczną poprawę cery, wzmocnienie paznokci, a także poprawę kondycji włosów. Aby jednak utrzymać dobroczynne właściwości estrogenów należy szczególnie zadbać o włosy. Przede wszystkim nie należy ich myć w gorącej wodzie, zbyt często suszyć, prostować czy używać lokówki. W tym czasie warto zrezygnować także ze stosowania kosmetyków, które obciążają włosy, czyli pianek, żeli czy lakierów. Włosy w 16. tygodniu ciąży najlepiej myć delikatnym szamponem i nakładać naturalne odżywki. To zagwarantuje piękne włosy na cały okres ciąży; ograniczanie czasu spędzanego przed komputerem - jeśli Twoja praca wymaga siedzenia przed komputerem, warto pamiętać o prawach, które przysługują Ci w trakcie ciąży. Prawo wprowadzone w 2017 roku zakłada, że kobieta w ciąży może pracować przed ekranem komputera w trybie ciągłym przez 50 minut. Po tym czasie przysługuje jej 10 minut przerwy. Kobieta w ciąży powinna poprosić swojego ginekologa o wystawienie zaświadczenia, które będzie mogła pokazać swojemu pracodawcy, by móc w pełni korzystać ze swoich praw; odpowiednia higiena jamy ustnej - w 16. tygodniu ciąży mogą pojawiać się problemy z dziąsłami i uzębieniem. W celu ograniczenia podrażniania dziąseł, zaleca się stosowanie szczoteczki z miękkim włosiem. Zęby należy szczotkować 2-3 razy dziennie przez ok. 2-3 minuty. Warto pamiętać, aby zęby szczotkować bardzo delikatnie, dzięki temu można zapobiec kolejnym ranom czy zakażeniom dziąseł. Sprawdź jakie ćwiczenia możesz wykonywać w ciąży: Ćwiczenia w ciąży Szczególnie ważne w 16. tygodniu ciąży Wsłuchaj się w swoje ciało i zacznij doszukiwać pierwszych ruchów dziecka. Być może już je czujesz, ale mylisz je na przykład z przesuwaniem treści pokarmowych w żołądku. Badania w 16. tygodniu ciąży Jeżeli istnieje takie wskazanie, między 15. a 20. tygodniem ciąży można wykonać późną amniopunkcję. W trakcie badania pobiera się płyn owodniowy, w związku z czym jest to badanie inwazyjne. Następnie bada się komórki płodu, które znajdują się w płynie. Amniopunkcję zaleca się przede wszystkim kobietom po 35. roku życia oraz tym, które urodziły wcześniej dziecko z wada rozwojową. Jeśli nie dzieje się nic niepokojącego nie trzeba wykonywać żadnych dodatkowych badań. Warto jednak pamiętać, by regularnie kontrolować ciśnienie krwi. Jak zaplanować 16. tydzień ciąży? W 16. tygodniu ciąży należy pamiętać o kilku ważnych dla zdrowia rzeczach. W kalendarzu ciąży warto sobie wynotować poniższe uwagi: suplementacja kwasu foliowego w dawce 0,4 mg; suplementacja DHA w dawce 500 mg; suplementacja witaminy D3; słuchanie relaksującej muzyki i częste mówienie do dziecka; ograniczenie źródeł stresu. W celu uzupełnienia niezbędnych do prawidłowego przebiegu ciąży witamin i składników mineralnych warto sięgnąć po preparaty multiwitaminowe przeznaczone specjalnie dla kobiet w ciąży. Wypróbuj np. Pregnancy Complex – kobieta w ciąży Viridian. Ciekawostka na temat 16. tygodnia ciąży Choć w 16, tygodniu ciąży dziecko zmaga się z utrzymaniem odpowiedniej temperatury ciała, już teraz w jego skórze tworzą się gruczoły potowe. Czytaj dalej: 15. tydzień ciąży 17. tydzień ciąży Treści z serwisu mają na celu polepszenie, a nie zastąpienie, kontaktu pomiędzy Użytkownikiem Serwisu a jego lekarzem. Serwis ma z założenia charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny. Przed zastosowaniem się do porad z zakresu wiedzy specjalistycznej, w szczególności medycznych, zawartych w naszym Serwisie należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem. Administrator nie ponosi żadnych konsekwencji wynikających z wykorzystania informacji zawartych w Serwisie. 16. tydzień ciąży ciąża ciąża tydzień po tygodniu kalendarz ciąży bezpieczna ciąża Jak pozbyć się wody z organizmu? Opuchnięta twarz, dłonie, nogi i stopy, uczucie ociężałości, wahania wagi, cellulit – to objawy zatrzymania nadmiernej ilości wody w tkankach. Zatrzymywanie wody... Na raka pęcherza chorują palący mężczyźni. Zabarwiony mocz to alarm organizmu Rak pęcherza moczowego jest stosunkowo częstym nowotworem – każdego roku w Polsce rozpoznajemy około 8 tys. nowych przypadków. Dla 4 tys. pacjentów rocznie rak... Materiały prasowe Miesięcznie do naszych organizmów przedostaje się nawet 21 gramów plastiku. Czy mamy na to wpływ? Czy wiedziałeś, że każdego miesiąca do naszego organizmu trafia nawet 21 gramów plastiku, co rocznie oznacza ponad ćwierć kilograma? To mniej więcej tyle samo co... Dziewięć znaków ostrzegawczych, że twój organizm cierpi na niedobór jodu Niedobór jodu może skutkować wieloma schorzeniami. Jego odpowiedni poziom w dużym stopniu związany jest z prawidłową pracą tarczycy. Jod odgrywa także ważną rolę... Sandra Kobuszewska Witamina C - znaczenie w organizmie i skutki niedoboru [WYJAŚNIAMY] Witamina C (kwas askorbinowy) to jeden z najważniejszych związków organicznych koniecznych dla odpowiedniego rozwoju większości organizmów żywych. Witamina C... Spanie nago w upały. Zdziwisz się jak entuzjastycznie zareaguje twój organizm Upały dają się we znaki praktycznie każdemu, szczególnie gdy po gorącym dniu przychodzi nie mniej duszna noc. Dla wielu osób kuszącym sposobem na przyniesienie... Marlena Kostyńska Dźwięki wspierają procesy zdrowienia. Nasz organizm jest do tego stworzony Terapia dźwiękiem się opiera na fizycznych właściwościach fali dźwiękowej. To woda przenosi najlepiej falę dźwiękową, a nasz organizm jest zbudowany w 70... Masz worki pod oczami? Organizm próbuje powiedzieć ci coś ważnego Worki pod oczami to problem, z którym mierzy się spora część społeczeństwa. Zazwyczaj przypadłość ogranicza się do defektu wizualnego i nie wskazuje na rozwój... Eliza Kania Organizm daje znać, że pijesz za dużo kawy. Nie przegap tych sygnałów Wielu z nas nie wyobraża sobie poranka bez filiżanki ulubionej kawy. Jednak nadmiar kofeiny może negatywne wpływać na nasz organizm. Na jakie sygnały warto... Sandra Kobuszewska Już jedna noc picia działa dramatycznie na organizm. Oto co się dzieje z mózgiem, wątrobą, żołądkiem Jedna noc intensywnego picia może prowadzić nie tylko do wystąpienia krótkoterminowych negatywnych efektów zdrowotnych, ale też do konsekwencji długoterminowych.... Marlena Kostyńska Mianem poronienia określa się samoistną utratę ciąży w okresie poprzedzającym uzyskanie przez płód zdolności do przeżycia i obejmuje ono wszystkie przypadki utraty ciąży w okresie od poczęcia do 24. tygodnia ciąży. Należy zaznaczyć, że dzięki postępom w neonatologii przeżywa również niewielki odsetek dzieci urodzonych przed 24. tygodniem ciąży. Odsetek poronień sporadycznych (niepowtarzających się) wynosi od 10 do 15%. Poronienia nawracające oznaczają utratę co najmniej 3 kolejnych ciąż i dotyczą około 1% kobiet. Poronienie nawracające jest odrębną jednostką chorobową, posiadającą swoistą etiologię, której wykrycie umożliwia wdrożenie leczenia przyczynowego. Przyczyny poronienia sporadycznego Ryzyko poronienia samoistnego zwiększa się wraz z wiekiem, co związane jest ze zmniejszającą się liczbą i jakością pozostałych w jajnikach oocytów (komórek jajowych). U kobiet 20–24-letnich wynosi ono 11%, 30–34-letnich 15%, 40–44-letnich 51% i aż 93% u kobiet starszych. Czynnikiem ryzyka poronienia jest również zaawansowany wiek ojca (>40. roku życia). W większości przypadku poronień samoistnych występujących przed 10. tygodniem ciąży przyczyną są przypadkowe błędy w liczbie chromosomów u płodu, głównie trisomie (dodatkowy chromosom w jednej z par chromosomów), monosomie (brak chromosomu w jednej z par) oraz poliploidie (zwielokrotniona liczba wszystkich 46 chromosomów). Wśród czynników wymienia się również choroby matki, w tym niedostatecznie kontrolowana cukrzyca i choroby tarczycy, inne zaburzenia hormonalne (np. niewystarczająca produkcja progesteronu przez ciałko żółte), zakażenia wirusowe i bakteryjne przebiegające z wysoką temperaturą ciała, przewlekłe choroby zakaźne (np. toksoplazmoza), nieodpowiedni styl życia (palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, narkotyki), niekiedy urazy mechaniczne. Zmiany miejscowe w obrębie narządów płciowych, takie jak wady rozwojowe macicy, częściej stwierdza się w przypadku poronień nawracających. Czynniki ryzyka poronień nawracających Określenie nawracające poronienia (NP) sugeruje, że powtarzające się epizody utraty wczesnych ciąż mają określoną przyczynę, ale w rzeczywistości daje się ją ustalić (i odpowiednio leczyć) tylko w około 50% przypadków. Wśród głównych przyczyn poronień nawracających wymienia się: czynniki epidemiologiczne, genetyczne, anatomiczne, hormonalne, immunologiczne, zakaźne, zespół antyfosfolipidowy oraz wrodzone zaburzenia hemostazy. Czynniki epidemiologiczne Wiek matki (patrz: Przyczyny poronienia sporadycznego) i liczba wcześniejszych poronień są dwoma niezależnymi czynnikami ryzyka kolejnego poronienia. Największe ryzyko poronienia występuje u par małżeńskich, w których kobiet ma powyżej 35 lat, a mężczyzna powyżej 40 lat. Niezależnym czynnikiem rokowniczym jest również przebieg poprzednich ciąż. Ryzyko poronienia zwiększa się po utracie każdej kolejnej ciąży, osiągając około 40% w przypadkach, w których kobieta nie donosiła 3 kolejnych ciąż; rokowanie to pogarsza się dodatkowo wraz z postępującym wiekiem ciężarnej. Urodzenie żywego dziecka nie wyklucza wystąpienia poronień nawracających w kolejnych ciążach. Dane na temat wpływu czynników środowiskowych pochodzą przede wszystkim z badań poronień sporadycznych, a nie nawracających. Wyniki tych badań są sprzeczne i obarczone znacznym ryzykiem błędu w związku z niemożnością kontroli czynników zakłócających oraz niedokładnym oszacowaniem wielkości narażenia i dawki toksyny. Zwiększone ryzyko poronienia samoistnego wiązano z paleniem tytoniu i nadmiernym spożyciem kofeiny. Wciąż jednak nie uzyskano wystarczających dowodów na potwierdzenie tych zależności. Spożywany w nadmiarze alkohol oddziałuje toksycznie na zarodek i płód. Nawet umiarkowane spożycie alkoholu ≤5 jednostek tygodniowo) może powodować zwiększenie ryzyka poronień sporadycznych. Ryzyko to nie zwiększa się natomiast w wyniku pracy przed monitorem komputerowym. Dane na temat skutków narażenia na gazy anestetyczne u kobiet pracujących na sali operacyjnej są sprzeczne. Opublikowane ostatnio wyniki badań retrospektywnych wskazują, że otyłość zwiększa ryzyko poronień sporadycznych i nawracających. Zespół antyfosfolipidowy Zespół antyfosfolipidowy (antipfospholipid syndrome – APS) jest nabytym zespołem autoimmunologicznym i stanowi najważniejszą wyleczalną przyczynę poronień nawracających. U kobiet, u których doszło do rozwoju tej choroby, przebieg ciąży jest zaburzony lub występuje zakrzepica naczyniowa pod wpływem przeciwciał antyfosfolipidowych – antykoagulantu toczniowego, przeciwciał antykardiolipinowych i przeciwciał działających przeciwko ß2-glikoproteinie I. Przeciwciała antyfosfolipidowe stwierdza się u 15% pacjentek, u których doszło do poronień nawracających. Częstość występowania tych przeciwciał u kobiet z prawidłowym wywiadem położniczym jest mniejsza od 2%. W tabeli poniżej przedstawiono kryteria rozpoznawania APS Tabela. Kryteria rozpoznawania APS Kryteria kliniczne Kryteria laboratoryjne 1. Zakrzepica naczyń: jeden epizod lub więcej epizodów zakrzepicy żylnej, tętniczej lub małych naczyń 2. Powikłania ciąży: a) jeden zgon lub więcej niewyjaśnionych zgonów morfologicznie prawidłowych płodów w 10. tygodniu ciąży lub później b) jeden poród lub więcej porodów przedwczesnych morfologicznie prawidłowych płodów przed 34. tygodniem ciąży z powodu: (1) rzucawki lub ciężkiego stanu przedrzucawkowego albo (2) udowodnionej niewydolności łożyska c) trzy poronienia lub więcej niewyjaśnionych poronień spontanicznych przed 10. tygodniem ciąży, po wykluczeniu przyczyn ze strony matki i ojca (badania chromosomalne, hormonalne) 1. Obecność antygenu toczniowego (LA) w surowicy, co najmniej w dwóch badaniach wykonanych w odstępie przynajmniej 12 tygodni 2. Obecność przeciwciał antykardiolipinowych (IgG i/lub IgM) w surowicy lub osoczu, w mianie średnim lub wysokim (tj. >40 GPL lub MPL) w co najmniej dwóch badaniach wykonanych w odstępie przynajmniej 12 tygodni 3. Obecność przeciwciał przeciwko ß2-glikoproteinie I (IgG i/lub IgM) w wysokich mianach w co najmniej dwóch badaniach wykonanych w odstępie przynajmniej 12 tygodni UWAGA: APS rozpoznaje się jedynie wówczas, gdy spełnione jest co najmniej jedno kryterium kliniczne i jedno kryterium laboratoryjne. Samo wykrycie obecności przeciwciał antyfosfolipidowych w jednym badaniu nie jest podstawą do rozpoznania choroby. Czynniki genetyczne Zaburzenia chromosomalne u zarodka Ryzyko wystąpienia anomalii chromosomowych u zarodka w kolejnej ciąży u par z nawracającymi poronieniami w wywiadzie wynosi od 30 do 57% i zwiększa się z wiekiem ciężarnej, przy czym wraz ze zwiększeniem liczby poronień zwiększa się również ryzyko utraty płodów o prawidłowej liczbie chromosomów. Zaburzenia chromosomalne u rodziców U około 2–5% par, u których wystąpiły poronienia nawracające, jeden z partnerów jest nosicielem zrównoważonej strukturalnej anomalii chromosomalnej , w tym translokacji wzajemnej (liczba chromosomów jest prawidłowa, ale w dwóch chromosomach doszło do wymiany odcinków) i robertsonowskiej (najczęściej występująca translokacja dotycząca chromosów 13-15 oraz 21 i 22, polegająca na połączeniu się jednego chromosomu z drugim lub jego częścią). Nosiciele translokacji zrównoważanych nie wykazują żadnych odchyleń fenotypowych, ale w ciąży istnieje zwiększone ryzyko poronienia, wystąpienia mnogich wad rozwojowych oraz zaburzony rozwój umysłowy. Czynniki anatomiczne Wady wrodzone macicy Ocena częstości występowania wad rozwojowych macicy i ich roli w nawykowych poronieniach jest trudna, ponieważ w dotychczas przeprowadzonych badaniach stosowano różne kryteria i techniki wykrywania tych wad. Sądzi się, że średnia częstość występowania wad macicy u kobiet, które poroniły co najmniej 2-krotnie, jest 3-krotnie większa niż u kobiet zdrowych, ale zakres wyników w obu tych grupach jest bardzo szeroki. Obserwowano dużą częstość utraty ciąż w przypadku występowania przegrody macicy, macicy dwurożnej oraz macicy łukowatej. Częstość występowania wad macicy jest większa u kobiet, u których doszło do poronienia w II trymestrze, niż u kobiet, u których poronienie odnotowano w I trymestrze ciąży. Obserwacje wykazują, że tylko połowa kobiet z nieleczonymi wadami macicy urodzi dziecko w terminie, ale sposoby najlepszego postępowania są nadal nieustalone, ponieważ nie ma wyników pochodzących z badań z randomizacją. Nie wiadomo również, jakie postępowanie jest najlepsze u kobiet ze stwierdzonymi innymi anomaliami macicy, takimi jak zrosty wewnątrzmaciczne (zespół Ashermana), mięśniaki macicy czy polipy wewnątrzmaciczne. Sądzi się, że w przypadku występowania znacznych zmian wskazana jest korekcja chirurgiczna, ale jest to uzgodniona opinia, a nie przesłanka oparta na wynikach badań z randomizacją, które w tych przypadkach są trudne do przeprowadzenia. Niewydolność szyjki macicy Wiadomo, że niewydolność szyjki macicy może być przyczyną poronień w II trymestrze ciąży. Nie określono jednak częstości występowania niewydolności szyjki macicy, nie ma również wystarczająco wiarygodnego testu, pozwa lającego na jej stwierdzenie u kobiet niebędących w ciąży. Rozpoznanie stawia się zwykle na podstawie objawów klinicznych, czyli wystąpienia poronienia w II trymestrze ciąży poprzedzonego samoistnym pęknięciem błon płodowych lub bezbolesnym rozwarciem szyjki macicy. Czynniki hormonalne i metaboliczne Zwiększone ryzyko poronienia występuje u kobiet z zaburzeniami hormonalnymi, takimi jak cukrzyca czy choroby tarczycy, ale tylko w przypadku niewłaściwego ich leczenia (lub braku leczenia). Stwierdzono również, że poronienie częściej występuje u kobiet z zespołem wielotorbielowatych jajników (polycystic ovary syndrome – PCOS), prawdopodobnie wskutek współistniejącej insulinooporności oraz nadmiernej produkcji insuliny, która prowadzi do hiperandrogenemii. Rola innych zaburzeń hormonalnych, takich jak hiperprolaktynemia czy niedostateczna produkcja progesteronu, w etiologii poronień nawykowych nie została jednoznacznie określona, z powodu trudności w ustaleniu rozpoznania (dotyczy to głównie niedoczynności ciałka żółtego). Stosowanie progesteronu w przypadku poronień sporadycznych nie jest uzasadnione, natomiast w przeglądzie Cochrane stwierdzono, że postępowanie takie u kobiet z 3 lub więcej poronieniami w wywiadzie skutecznie ogranicza ryzyko wystąpienia kolejnego poronienia. Czynniki immunologiczne Wyniki badań nad rolą niezgodności ludzkich antygenów leukocytarnych rodziców (HLA), matczynych przeciwciał leukocytotoksycznych, przeciwciał blokujących, komórek NK (naturalni zabójcy – natural killer), cytokin i innych czynników immunologicznych w etiologii poronień nawracających są sprzeczne i dlatego nie ma podstaw do rutynowego oznaczania tych parametrów oraz wdrażania leczenia immunomodulacyjnego (np. immunizacja krwinkami białymi partnera kobiet z poronieniami nawracającymi, leczenia za pomocą immunoglobuliny drogą dożylną). Czynniki zakaźne Wykazano, że u kobiet ze sporadycznymi poronieniami częściej stwierdza się w drogach rodnych obecność takich patogenów, jak Ureaplasma urealyticum, Mycoplasma hominis, chlamydia, Listeria monocytogenes, Toxoplasma gondii, wirus cytomegalii i opryszczki, ale nie ma dowodów, że te drobnoustroje powodują poronienia nawracające, nie ma więc wskazań do rutynowej diagnostyki mikrobiologicznej. Podobnie jest w przypadku bakteryjnej waginozy. Choć chorobę tę wymienia się niekiedy wśród czynników ryzyka poronienia w II trymestrze i porodu przedwczesnego, nie ma danych wskazujących na skuteczność antybiotykoterapii u kobiet, u których w poprzednich ciążach doszło do poronienia w II trymestrze ciąży. Wrodzone zaburzenia hemostazy Dziedziczna i nabyta trombofilia, w tym oporność na aktywowane białko C (najczęściej związana z obecnością mutacji Leiden czynnika V), niedobory białek C i S oraz antytrombiny III, hiperhomocysteinemia oraz mutacja genu protrombiny (PT 20210A), stanowią udokumentowane przyczyny systemowej zakrzepicy. Ponadto trombofilię wrodzoną wymienia się jako możliwą przyczynę poronień nawracających oraz powikłań w późnej ciąży, będących prawdopodobnie następstwem zakrzepicy w krążeniu maciczno-łożyskowym. Jednak siła związku pomiędzy wrodzoną trombofilią i nawracającymi poronieniami nie jest duża, nie ma też dowodów (pochodzących zwłaszcza z niedawno przeprowadzonych metaanaliz badań), że leczenie przeciwzakrzepowe poprawia wyniki położnicze. Dlatego na podstawie obecnego stanu wiedzy nie ma wskazań do rutynowego przeprowadzania badań w tym kierunku. Badania, których przeprowadzenie przed kolejną ciąża przynosi wiarygodne korzyści kobietom z nawracającymi poronieniami: U wszystkich kobiet z powtarzającymi się poronieniami w I trymestrze ciąży oraz u wszystkich kobiet z co najmniej jedną stratą ciąży w II trymestrze należy przed planowaną kolejną ciążą wykonać badanie przeciwciał antyfosfolipidowych (antykoagulant toczniowy i/lub przeciwciała antykardiolipinowe (patrz tabela – kryteria diagnostyczne). Badanie cytogenetyczne poronionych szczątków powinno się wykonać w trakcie 3. lub kolejnego poronienia. Stwierdzenie niezrównoważonej anomalii chromosomowej jest wskazaniem do wykonania badania kariotypu z krwi obwodowej u obojga rodziców. Ustalenie kariotypu zarodka/płodu umożliwia rokowanie odnośnie do kolejnej ciąży. Ryzyko poronienia w następstwie aneuploidii płodowej maleje wraz z liczbą utraconych ciąż i dlatego stwierdzenie nieprawidłowego kariotypu poronionego materiału wiąże się z korzystniejszym rokowaniem w kolejnej ciąży. Ograniczenie badania cytogenetycznego u rodziców tylko do wybranych przypadków wynika zarówno ze względów organizacyjnych, jak i ekonomicznych (w jednym z badań obejmujących ponad 20 000 par z nawracającymi poronieniami częstość występowania translokacji zrównoważonej określono na 1,9%, niezrównoważoną translokację stwierdzono zaś jedynie u 4 płodów). Trzeba dodać, że szansa urodzenia zdrowego dziecka jest duża i sięga 80–85%. U wszystkich kobiet z poronieniami nawracającymi w I trymestrze oraz u wszystkich kobiet z co najmniej jedną stratą ciąży w II trymestrze należy wykonać badanie ultrasonograficzne macicy w celu wykluczenia lub potwierdzenia istnienia wad strukturalnych. W przypadku podejrzenia wady rozwojowej macicy wskazane jest dalsze postępowania diagnostyczne (np. histerosalpingografia, histeroskopia, laparoskopia lub USG 3D). Rutynowe wykonywanie badań w kierunku trombofilii wrodzonej nie jest zalecane. Natomiast postępowanie takie może być uzasadnione u kobiet, u których w przeszłości doszło do epizodu zakrzepowego (np. w okresie okołooperacyjnym) lub mających krewnych pierwszego stopnia ze stwierdzoną (lub podejrzewaną) wrodzoną trombofilią. W uzasadnionych przypadkach można wykonać badania stężenia prolaktyny i hormonów tarczycy. Postępowanie u kobiet w ciąży z nawracającymi poronieniami Kobietom z rozpoznanym zespołem antyfosfolipidowym podaje się w ciąży profilaktycznie małe dawki kwasu acetylosalicylowego (acetylsalicylic acid – ASA) wraz z niefrakcjonowaną heparyną. Postępowanie takie zmniejsza o ponad 50% (w porównaniu z podaniem samego ASA) częstość występowania poronień. Podobną skuteczność zaobserwowano również w przypadku stosowania hepatyny drobnocząsteczkowej. Heparyna nie przechodzi przez łożysko do płodu i nie działa teratogennie, może jednak spowodować u kobiety ciężarnej krwawienia, reakcję nadwrażliwości oraz małopłytkowość. Istnieje również ryzyko, zwłaszcza w przypadku dłuższego stosowania, zmniejszenia gęstości mineralnej kości (bone mineral density – BMD, osteopenia, osteoporoza i jej powikłania), choć dowody na to są niejednoznaczne, gdyż w kilku badaniach wykazano, że utrata BMD jest podobna jak u kobiet nieleczonych w prawidłowej ciąży. Prawdopodobnie ryzyko powikłań jest mniejsze, gdy stosuje się heparynę drobnocząsteczkową. Mimo potwierdzonej skuteczności leczenia ciąża u kobiet z zespołem antyfosfolipidowym jest ciążą specjalnej troski, ponieważ obarczona jest zwiększonym ryzykiem poronienia, nadciśnienia ciążowego, ograniczenia wzrastania płodu i porodu przedwczesnego. Oznacza to, że kobiety te powinny być objętę szczególnie troskliwą opieką położniczą. Leczenie heparyną drobnocząsteczkową kobiet z potwierdzoną wrodzoną trombofilią (np. mutacją czynnika V Leiden) i utratami ciąż poprawia wyniki położnicze, ale dostępne dane są skąpe. Decyzja o wdrożeniu takiego leczenia powinna być podjęta przez doświadczony zespół lekarzy, najlepiej w specjalistycznym ośrodku referencyjnym. Progesteron, który warunkuje skuteczną implantację i utrzymanie ciąży, jest dobrym „teoretycznym“ kandydatem do profilaktycznego stosowania u kobiet z nawracającymi poronieniami. Wprawdzie istniejące dowody, ale o słabej wiarygodności, sugerują, że hormon ten zmniejsza ryzyko poronienia, ale towarzystwa naukowe nie rekomendują tego sposobu postępowania, oczekując na wyniki dużego wieloośrodkowego badania z randomizacją, PROMISE, w którym u kobiet z poronieniami nawracającymi o niewyjaśnionej przyczynie ocenia się wpływ progesteronu w postaci dopochowowej (pessaria) na przebieg ciąży. Leczenie spoczynkiem: to jedna z bardziej „popularnych“ interwencji w przypadku powikłań ciąży, w tym poronienia. Jednak nie ma wiarygodnych danych, by spoczynek w łóżku (w domu lub w szpitalu) zmniejszał ryzyko poronienia. Ponadto długi brak aktywności ruchowej jest czynnikiem sprzyjającym występieniu poważnych powikłań ciąży. Szew okrężny szyjki macicy był w przeszłości uważany za skuteczny sposób zapobieganiu poronieniu u kobiet z nawracającymi utratami ciąż. Jednak nie wykazano, by profilaktyczne założenie szwu okrężnego zmniejszało prawdopodobieństwo poronienia (i porodu przedwczesnego). Ponieważ z tą interwencją wiąże się ryzyko wystąpienia powikłań pooperacyjnych, decyzję o założeniu szwu należy poprzedzić wnikliwą analizą i podjąć ją wyłącznie u kobiet, u których takie postępowanie może przynieść korzyści, np. w przypadku podejrzenia (lub rozpoznania) niewydolności szyjkowej u kobiet, u których w przeszłości doszło do poronienia w II trymestrze ciąży ze skróconą szyjka macicy ocenianą w przezpochwowym USG. Nie wykazano skuteczności suplementacji witaminami przed ciążą i w czasie jej trwania u kobiet z poronieniami nawracającymi. Podobny wynik uzyskano w przypadku leczenia kortykosteroidami, gonadotropiną kosmówkową i immunoglobuliną. U kobiet z niewyjaśnioną przyczyną poronień (50% przypadków) stosowanie terapii empirycznej nie ma uzasadnienia. Należy jednak podkreślić, że odpowiedna opieka przyczynia do osiągnięcia sukcesu u 75–80% kobiet. Piśmiennictwo: syndrome. ACOG Practice Bulletin, 2011: 118. C., Stephenson Does obesity increase the risk of miscarriage in spontaneous conception: a systematic review. Semin. Reprod. Med., 2011; 29: 507–513. Palomaki Bienstock J. i wsp: Can factor V Leiden and prothrombin G20210A testing in women with recurrent pregnancy loss result in improved pregnancy outcomes?: Results from a targeted evidence-based review. Genet. Med., 2012; 14: 39–50. Jong Goddijn M., Middwidorp S.: Testing for inherited thrombophilia in recurrent miscarriage. Sem. Reprod. Med., 2011; 29: 540–545. pregnancy and miscarriage: NICE clinical guideline 154, 2012 December. and treatment of recurrent pregnancy loss: a committee opinion. The Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Fertil. Steril., 2012; 98: 1103–1111. Ramsey Progestogen for preventing miscarriage. Cochrane Database Syst. Rev., 2008, 2. B., Burmester Dörner T.: Heparin or aspirin or both in the treatment of recurrent abortions in women with antiphospholipid antibody (syndrome). Curr. Opin. Rheumatol., 2011; 23: 299–304. K., Westphal Milki Lathi Etiology of recurrent pregnancy loss in women over the age of 35 years. Fertil. Steril., 2010; 94: 1473–1477. K., Dawood F., Farquharson R.: Recurrent miscarriage and thrombophilia: an update. Curr. Opin. Obstet. Gynecol., 2012; 24: 229–234. wytyczne profilaktyki i leczenia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej – aktualizacja 2012. Medycyna Praktyczna – wydanie specjalne, 2012. La Coursiere Y., Scott Immunotherapy for recurrent miscarriage. Cochrane Database Syst. Rev., 2006; 2. Betancourt Clark P. i wsp: The association of factor V Leiden and prothrombin gene mutation and placenta-mediated pregnancy complications: a systematic review and meta-analysis of prospective cohort studies. PLoS Med. 2010 Jun 15; 7. G., Cuadrado Ruiz-Arruza I. i wsp: Evidence-based recommendations for the prevention and long-term management of thrombosis in antiphospholipid antibody-positive patients: Report of a Task Force at the 13th International Congress on Antiphospholipid Antibodies. Lupus, 2011; 20: 206–218. A., Middleton Ph., Pan N., Crowther Vitamin supplementation for preventing miscarriage. Cochrane Database Syst. Rev., 2011; 1. M., Ozaki Y., Katano K. i wsp: Uterine anomaly and recurrent pregnancy loss. Semin. Reprod. Med., 2011; 29: 514–21. clinical relevance of luteal phase deficiency: a committee opinion. The Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Fertil. Steril., 2012; 98: 1112–1117. investigation and treatment of couples with recurrent first-trimester and second-trimester miscarriage. Royal College of Obstetricians and Gynaecologists Green-top Guideline No. 17, April 2011. 19. Visser J., Ulander Helmerhorst i wsp.: Thromboprophylaxis for recurrent miscarriage in women with or without thrombophilia. HABENOX: a randomised multicentre trial. Thromb. Haemost., 2011; 105: 295–301.

ryzyko poronienia w 16 tygodniu ciazy